Χρυσός - Ο βασιλιάς των μετάλλων

Οι μοναδικές ιδιότητες του χρυσού, και η σπανιότητα του είναι η αιτία που οι άνθρωποι τον λάτρεψαν, από τους πανάρχαιους πολιτισμούς μέχρι σήμερα. Ο χρυσός δεν οξειδώνεται (σκουριάζει), και δεν φθείρεται. Είναι όλκιμος (τραβιέται σε σύρμα) τόσο λεπτό, όσο η τρίχα από τα μαλλιά. Είναι ελατός (γίνεται πλάκα) πολύ λεπτή επίσης. Σφυρηλατείται πολύ εύκολα. Έχει μοναδικό χρώμα και λάμψη. Λόγω της εξαιρετικής του αγωγιμότητας, ο χρυσός χρησιμοποιείται στην κατασκευή απαιτητικών ηλεκτρονικών συσκευών. Δεν έχει τοξικότητα, και δεν προκαλεί αλλεργίες.

Ο χρυσός πάντα ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία στους ανθρώπους. Με αυτόν έφτιαχναν, νομίσματα, κοσμήματα, κτερίσματα για τους νεκρούς, μετάλλια,  και άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Η εκτίμηση την οποία έτρεφαν οι άνθρωποι για το χρυσό έχει αποτυπωθεί στις γλώσσες όλων των λαών. Και στην Ελληνική γλώσσα από την αρχαία μέχρι την σημερινή η λέξη χρυσός σαν επίθετο, χρησιμοποιείται για να προσδώσει  τον ανώτερο και πολυτιμότερο χαρακτήρα. Χρυσή καρδιά, χρυσοί γάμοι, χρυσός κανόνας, χρυσή τομή, χρυσούς αιών κ.λ.π.  

Χρυσά αντικείμενα συναντάμε ήδη σε προϊστορικούς, και σε όλους τους μετέπειτα πολιτισμούς.  Ειδικά στον Ελληνικό χώρο, στον Κρητομυκηναικό πολιτισμό,  ο χρυσός ήταν από τα αγαπημένα υλικά των καλλιτεχνών και των ανθρώπων της εποχής . Δείγματα της δουλειάς τους απαράμιλλης τέχνης βρέθηκαν σε τάφους της Κρήτης και των Μυκηνών. Στην κλασική Ελλάδα χρησιμοποιούσαν  χρυσό και στην κατασκευή αγαλμάτων. Για το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα, είχαν χρησιμοποιηθεί 1.137 κιλά χρυσό. Στο Βυζάντιο ο χρυσός ήταν σχεδόν το αποκλειστικό μέταλλο για την κατασκευή κοσμημάτων. Χρησιμοποιείται επίσης και για την κατασκευή νομισμάτων, τα κωσταντινάτα, τα οποία οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας χρησιμοποιούσαν και για να αποθησαυρίζουν τις οικονομίες τους.

Το χημικό  σύμβολο  του χρυσού είναι Au, λιώνει στους 1337ο C, και έχει ειδικό βάρος 19,3 είναι δηλαδή εξαιρετικά βαρύ υλικό. Η περιεκτικότητα ενός κράματος σε χρυσό μετριέται με τα καράτια: 24 καράτια είναι 100% χρυσός, 18 καράτια είναι 75% χρυσός. Για λόγους κόστους, και για άλλους λόγους, γίνεται πρόσμιξη του χρυσού με άλλα μέταλλα, για την δημιουργία των διαφόρων κραμάτων χρυσού. Στον πίνακα φαίνεται η αναλογία στη «λέγα», δηλαδή στην πρόσμιξη (εκτός του χρυσού) για την δημιουργία των διαφόρων κραμάτων χρυσού.

Ο καθαρός χρυσός στην μαστορική διάλεκτο, λέγεται βενέτικο χρυσό, ονομασία που ξεκινάει από τα βενέτικα φλουριά, που αποτελούνταν από καθαρό χρυσό.  Στην αρχαία Ελλάδα είχε την ονομασία ακήρατος χρυσός, δηλαδή ανόθευτος, και στον Ηρόδοτο υπάρχει η έκφραση «άπεφθος χρυσός», δηλαδή, καθαρός. Για  τον χρυσό ενίοτε χρησιμοποιείται η λέξη μάλαμα (π.χ. μαλαματένιο δαχτυλίδι).  Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη μάλαγμα, που σημαίνει, κάτι που επεξεργάζεται (μαλάσσεται) εύκολα. ΄Οσο για την λέξη ΄"χρυσός" που χρησιμοποιούμε σήμερα, η χρήση της χάνεται στις απαρχές της Ελληνικής ιστορίας. Χρησιμοποιείται βεβαίως στα Ομηρικά έπη, αλλά πολλούς αιώνες πριν από τον Όμηρο στις πλάκες της γραμμικής γραφής Β την οποία έγραφαν και μιλούσαν  οι Μινωίτες, ο χρυσός λεγόταν ku-ru-so. Η αφετηρία της λέξης αυτής που είναι περίπου η ίδια που χρησιμοποιούμε σήμερα 3.500 χρόνια αργότερα,  ανάγεται στους Φοίνικες με τους οποίους οι Μινωίτες είχαν συναλλαγές.  

Έχει υπολογιστεί, ότι ο συνολικός όγκος χρυσού που έχει παραχθεί και χρησιμοποιηθεί κατά την διάρκεια της ιστορίας, δεν υπερβαίνει τα  8.000 κυβικά μέτρα, δηλαδή περίπου 155.000 τόνοι.  Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Συμβουλίου  Χρυσού (WGC),από αυτή την ποσότητα οι 55.000 τόνοι είχαν εξορυχθεί μέχρι το 1950, και οι υπόλοιποι 100.000 τόνοι, από το 1950 μέχρι σήμερα.

Η αγοραπωλησία του χρυσού γίνεται σε ράβδους  βάρους 400  ουγκιών, δηλαδή 12 κιλά και 441 γραμμάρια. Οι ράβδοι αυτές αφορούν κυρίως τα κρατικά και τραπεζικά θησαυροφυλάκια. Οι ιδιώτες αποταμιεύουν σε ράβδους μικρότερων βαρών όπως π.χ. μιας ουγκιάς (31.1 gr), ή σε ράβδους 100 gr.

Ο χρυσός είναι ένα υλικό που αδιάκοπα ανακυκλώνεται  ανά τους αιώνες. Ευτυχώς κάποιοι ανέκοψαν την αέναη ανακύκλωση χρυσών έργων τέχνης, όπως ο Μέγας Πέτρος τσάρος της Ρωσίας, ο οποίος είχε απαγορεύσει το λιώσιμο χρυσών αντικειμένων του παρελθόντος, και έτσι σώθηκαν αξιόλογα έργα τέχνης. Με τον χρυσό καταπιάστηκαν και οι αλχημιστές τον μεσαίωνα και πιό πρόσφατα, που προσπαθούσαν να μετατρέψουν τον μόλυβδο σε χρυσό, με την βοήθεια της φιλοσοφικής λίθου. Η παραγνωρισμένη και δυσφημισμένη αλχημεία υπήρξε ένα σημαντικό κεφάλαιο στην περιπέτεια του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης. Οι αλχημιστές, δεν κατάφεραν να φτιάξουν χρυσό, αλλά η αναζήτησή τους  έβαλε τις βάσεις της επιστήμης της χημείας, της φαρμακολογίας και της Ιατρικής.

Ένα μελανό σημείο στην Ιστορία των ανθρώπων σε σχέση και με τον χρυσό, είναι η σφαγή των αυτοχθόνων της Αμερικής Ίνκας, Μάγιας και Ατζέκων από τους Ισπανούς κατακτητές, λόγω της απληστίας τους για όλο και περισσότερο χρυσό.

Ο χρυσός για λόγους προσφοράς και ζήτησης, αλλά και λόγω των τεράστιων δυσκολιών στην εξόρυξη και την επεξεργασία του (που είναι ενίοτε οικολογικά επιβλαβής), είναι εξαιρετικά ακριβός. Όσο πιο ψηλά είναι η ζήτηση του χρυσού και η τιμή του, τόσο πιο βαθιά κατεβαίνουν οι χρυσωρύχοι στα έγκατα της γης για να τον βρουν. Υπάρχει σήμερα ορυχείο στη Νότιο Αφρική, που κατεβαίνει στο απίστευτο βάθος των 3.300 μέτρων κάτω από την γη.

Κάποιοι ευαίσθητοι καταναλωτές, αλλά και λίγοι συνειδητοποιημένοι επιχειρηματίες, θέτουν πρακτικά  το θέμα της παραγωγής χρυσού με οικολογικό τρόπο, χωρίς την χρήση κυανιούχων και υδραργύρου, καθώς επίσης και τον ηθικά ορθό τρόπο παραγωγής, χωρίς την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, και χωρίς την καταστροφή των κοινοτήτων των ιθαγενών στις περιοχές εξόρυξης. Ο κοινωφελής οργανισμός  EcoAndina με έδρα την Αργεντινή, παρέχει τεχνογνωσία και ενισχύει κοινότητες ιθαγενών στις Άνδεις, προκειμένου να παράγουν χρυσό  με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή με κοσκίνισμα του χώματος, και την χρήση πηγών ενέργειας φιλικών στο περιβάλλον. Υπάρχουν εργαστήρια, κυρίως στην Γερμανία και την Αγγλία, που προμηθεύονται τον χρυσό για τα κοσμήματα που παράγουν από αυτόν τον οργανισμό.

Ο χρυσός υπήρξε ανέκαθεν το επενδυτικό και αποθησαυριστικό καταφύγιο των ανθρώπων, ειδικά στις περιόδους οικονομικής αστάθειας, αβεβαιότητας  και πολέμων. Στην Ελλάδα επί δεκαετίες οι άνθρωποι αποθησαύριζαν και συναλλάσσονταν με χρυσές αγγλικές λίρες.  Τα τελευταία χρόνια σημαντικό ρόλο στο καθημερινό παιχνίδι της προσφοράς και της ζήτησης που καθορίζει τις τιμές του χρυσού, παίζουν επιθετικά κερδοσκοπικά κεφάλαια, που τοποθετούν ή αποσύρουν στην αγορά του χρυσού και των άλλων πολύτιμων μετάλλων, τεράστια ποσά.  Το αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών είναι η έντονη καθημερινή διακύμανση της τιμής του μετάλλου.

Από την πλευρά της φυσικής θα επισημάνουμε ότι ο χρυσός έχει στον πυρήνα του μονό αριθμό πρωτονίων, έχει δηλαδή 79 πρωτόνια, πράγμα που συνεπάγεται την τρομερή σπανιότητα του υλικού αυτού στη φύση . Στη φάση της δημιουργίας των υλικών στο σύμπαν, ένα άτομο χρυσού αναλογεί σε ένα εκατομμύριο άτομα σιδήρου. Τέλος ένα ακόμη στοιχείο της μοναδικότητας του χρυσού είναι το χρώμα του. Είναι το μοναδικό μέταλλο με κίτρινο χρώμα στη φύση.